آفازی چیست؛ آنچه باید بدانید

آفازی (aphasia) یا زبان‌پریشی، نوعی اختلال زبانی است که می‌­تواند در استفاده فرد از زبان تأثیر بگذارد. آن می‌­تواند توانایی فرد را در صحبت کردن، درک کردن، خواندن و نوشتن تحت تأثیر قرار دهد، اما نه لزوما همه این­ مهارت‌ها. این اختلال اغلب در نتیجه سکته مغزی اتفاق می­‌افتد.

آفازی ممکن است در نتیجه آسیب مغزی مرتبط با بیماری آلزایمر یا سکته مغزی رخ دهد. چالش­‌هایی که فرد با آن روبرو خواهد شد بستگی به این دارد که کدام قسمت­‌های مغز تحت تأثیر قرار می‌­گیرد. مطالعات نشان می­‌دهد که بین 9 تا 62 درصد از افرادی که سکته مغزی می‌­کنند­، درجاتی از آفازی را تجربه می‌کنند.

در گذشته، فقط به اختلال کامل در ارتباطات و زبان فرد آفازی گفته می‌شد، درحالی‌که دیس­فازی (dysphasia) برای توصیف نقص جزئی زبان استفاده می‌شد.

بااین‌حال، ازآنجاکه بین دیس­فازی و دیس­فاژی (dysphagia)، نوعی اختلال بلع، سردرگمی به‌وجود می‌آید، اکنون آفازی برای تمام درجات اختلال استفاده می‌شود.

انواع و علائم آفازی

انواع مختلفی از آفازی وجود دارد.

آفازی روان یا آفازی ورنیکه (Wernicke): فرد درک معنای کلمات گفته‌­شده را دشوار می­‌داند، اما می­‌تواند گفتار متصل را تولید کند. بااین‌حال، ممکن است گفتار متناقض باشد، با کلمات بی­‌ربطی که سرزده می‌­آیند. خواندن و نوشتن ممکن است دشوار باشد.

آفازی ناروان، یا آفازی بروکا (Broca): تولید گفتار اغلب کوتاه است، و به­‌صورت مقطع و پُرزحمت توصیف می‌شود. دستیابی به کلمات دشوار است و شکل‌­گیری صداها ممکن است دشوار باشد. نوشتن ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد، اما توانایی خواندن و درک کردن اغلب دست­‌نخورده باقی می‌­ماند.

آفازی گلوبال (Global): این امر در همه جنبه­‌های زبان تأثیر می­‌گذارد. ممکن است فرد بتواند چند کلمه قابل تشخیص بگوید، اما قادر به درک گفتار یا خواندن و نوشتن نیست.

آفازی آنومیک (Anomic): ممکن است فرد زبان دقیق را مطابق آیین دستور زبان تولید کند، اما در نام‌گذاری اشیا و کلمات مشکل دارد، بنابراین سعی می‌کند در مورد کلمه صحبت کند. گوش دادن و خواندن ممکن است دست­‌نخورده باقی بمانند.

فرد مبتلا به آفازی در حالت عادی در استفاده از گفتار و زبان با مشکل محسوسی روبرو خواهد شد. او ممکن است از ناتوانی در ابراز وجود خود ناامید شود.

بااین‌حال، نوع مشکلاتی که دارد با توجه به نوع آفازی، متفاوت خواهد بود.

ضعف یا فلج در یک یا دو طرف صورت یا بدن نیز می‌­تواند تولید گفتار یا نوشتن را دشوارتر کند. عضلات مورد استفاده برای تنفس یا بلع می­‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند و این در تولید صداها تأثیر دارد.

علل آفازی

بخشی از مغز که گفتار و زبان را کنترل می‌­کند، مرکز زبان نامیده می‌شود. مرکز زبان شامل منطقه بروکا (Broca’s area) و منطقه ورنیکه (Wernicke’s area) است. آفازی زمانی اتفاق می­‌افتد که به هر یک از این مناطق در مغز یا مسیرهای عصبی که آن‌­ها را متصل می­‌کند، آسیب برسد.

آسیب ممکن است ناشی از:

• سکته
• آسیب در اثر ضربه به مغز
• صرع
• میگرن
• تومورمغزی
• آلزایمر
• پارکینسون

نوع آفازی بستگی به این دارد که کدام قسمت از مغز آسیب دیده باشد.

آفازی گلوبال زمانی اتفاق می­‌افتد که صدمات گسترده­ای در مرکز زبان ایجاد شود، آفازی روان به‌­طور معمول از آسیب به لوب گیجگاهی، یا کنار مغز ناشی می‌­شود و آفازی ناروان هنگامی رخ می­‌دهد که به لوب پیشانی یا جلوی مغز آسیب برسد.

تشخیص آفازی

ازآنجا‌که بسیاری از افراد پس از سکته مغزی دچار آفازی می­‌شوند، آسیب‌­شناس گفتار-زبان، ارزیابی تشخیصی آفازی را بلافاصله پس از سکته انجام می‌دهد.

برخی از تمرینات اولیه که می­‌توانند مهارت­‌های زبانی بیمار را ارزیابی کنند عبارتند از:

• نام‌گذاری اشیایی که با حرف خاصی شروع می‌­شوند
• خواندن یا نوشتن
• مکالمه
• درک دستورات و فرمان­‌ها

آزمون ارزیابی آفازی تشخیصی بوستون (Boston Diagnostic Aphasia Examination) شامل تمریناتی است که مهارت­‌های زبانی بیمار را به­‌طور گسترده ارزیابی می­‌کند.

تشخیص جامع نیز شامل سی‌تی (CT) یا اِم‌آرآی ( MRI ) برای تعیین محل و درجه آسیب مغزی­ است که باعث آفازی شده است.

درمان آفازی

گفتار و زبان­ درمانی تنها روش درمان آفازی است. بیشتر افراد استفاده کامل از مهارت­‌های ارتباطی­‌شان را دوباره بدست نمی­‌آورند، اما گفتاردرمانی می‌­تواند پیشرفت چشمگیری به‌­همراه داشته باشد، حتی در آفازی گلوبال.

هدف گفتار درمانی دستیابی به موارد زیر است:

• استفاده بهتر از توانایی­‌های زبانی موجود
• بهبود مهارت­‌های زبان با یادگیری مجدد آن­‌ها
• توانایی برقراری ارتباط به روشی متفاوت، جبران کلمات گم‌شده در گفتار

ازآنجاکه آفازی انواع مختلفی دارد و همه افراد به یک روش یاد نمی‌­گیرند، روش‌های گفتار و زبان درمانی متفاوت خواهند بود.

آهنگ ­درمانی ملودیک (MIT)

این روش درمانی بیشتر برای درمان آفازی ناروان است و شامل استفاده از زمزمه یا آواز با ریتم است، در این روش بیمار عبارات و کلماتی را که مشکل دارد، تکرار می‌­کند. این روند فعالیت مغز را در نیمکره راست تحریک می‌­کند و می­‌تواند به افزایش تعداد کلماتی که بیمار می­‌تواند بگوید کمک کند.

گروه ­درمانی

گروه کوچکی از افراد مبتلا به آفازی با درمانگر ملاقات می­‌کنند و ارتباط برقرار می­‌کنند. این روش به بیماران فرصت می­‌دهد که با تعامل با افراد گروه در محیطی راحت و مفید، مهارت­‌های زبانی خود را تمرین کنند و بهبود بخشند.

افزایش کارآمدی ارتباطی آفازیک  (PACE)

این نوع درمان با درگیر کردن بیمار با مکالمه، مهارت­‌های ارتباطی وی را بهبود می­‌بخشد. به بیمار تصویر یا نقاشی نشان داده می­‌شود و از او خواسته می‌شود به هر طریقی که می­‌تواند پاسخ دهد. مکالمه از سطح ساده شروع می‌شود، اما به ­مرور پیچیده‌­تر می‌­شود.

آموزش دست‌­نویس کامپیوتری (CST)

این شامل دست‌­نویسی است که کامپیوتر تحویل می‌دهد و بر اساس مکالمات روزمره است و این فرصت را به بیمار می‌­دهد تا مهارت­‌های ارتباطی خود را با استفاده از موقعیت‌­های واقع­‌بینانه تمرین کند.

چگونه کمک کنیم

چند راهکار می‌­تواند به افراد در برقراری ارتباط با شخصی که دچار آفازی است کمک کند:

• قبل از شروع صحبت، توجه شخص را جلب کرده و ارتباط چشمی خود را حفظ کنید
• حذف سر و صدای پس­‌زمینه
• صدای خود را در حد بلندی طبیعی نگه دارید، اما آهسته­‌تر از حد معمول صحبت کنید
• جملات کوتاه و ساده باشند و از سوالاتی که به پاسخ پیچیده­‌ای نیاز دارند خودداری کنید
• موضوع مکالمه را ناگهانی تغییر ندهید
• سر و صداهای پس‌زمینه مزاحم را به حداقل برسانید
• فرد را برای پاسخ دادن تحت فشار قرار ندهید و به او فرصت دهید تا صحبت کند
• از سوالات بله/خیر استفاده کنید
• از خطاها چشم‌­پوشی کنید و از تصحیح آن­‌ها خودداری کنید، زیرا ممکن است این امر ناامیدکننده باشد
• در صورت امکان به فعالیت­‌های عادی بپردازید
• به‌­یاد داشته باشید که این اختلال در نحوه برقراری ارتباط آن­‌ها تأثیر می­‌گذارد، ممکن است لحن آن­‌ها لزوما بازتاب­ روحیه آن­‌ها نباشد
• سعی کنید دفترچه یادداشت یا تعدادی کاغذ و خودکار در دست داشته باشید، زیرا این امر می­‌تواند به برقراری ارتباط کمک کند

به­‌یاد داشته باشید که توانایی تفکر فرد لزوما مختل نمی­‌شود. مانند بزرگسالان باهوش با آن­‌ها صحبت کنید، دقیقا همان‌طور که پیش از بروز آفازی انجام می‌دادید.

عوارض آفازی

آفازی در بسیاری از جنبه­‌های زندگی تأثیر می­‌گذارد، از روابط شخصی گرفته تا رفاه اقتصادی، زیرا ارتباطات برای زندگی روزمره اساسی است. این امر می­‌تواند باعث ناامیدی و ناراحتی بیمار شود و عزیزان‌شان بی‌­تاب شوند. همراه با سایر اثرات سکته مغزی، آفازی ممکن است منجر به افسردگی شود.

فرد مبتلا به آفازی تشویق می­‌شود که به گروه­‌های حمایتی مراجعه کند و کسی را پیدا کند که به او کمک کند تا مهارت‌­های ارتباطی خود را تمرین کند. اگر آن‌ها در معرض خطر افسردگی هستند، باید برای درمان به پزشک خود مراجعه کنند.

پیش از ملاقات با پزشک، یکی از دوستانش می­‌تواند به او کمک کند تا آنچه می­‌خواهد بگوید را تمرین کند و یا سوالات خود را یادداشت کند.

پیشگیری از سکته مغزی، پیشگیری از آفازی

علت اصلی بروز آفازی سکته مغزی است، بنابراین پیشگیری از سکته مغزی می‌­تواند خطر آفازی را کاهش دهد.

اقدامات احتیاطی که می‌توان انجام داد شامل موارد زیر است:

• ورزش منظم
• تغذیه سالم
• بررسی و کنترل فشار خون
• پرهیز از مصرف دخانیات
• پایین نگه داشتن مصرف الکل
• مدیریت استرس

اگر کسی علائم سکته مغزی را نشان داد، مهم است که هرچه سریع­‌تر به اورژانس مراجعه کند، زیرا این امر برای بهبود بسیار مهم است.

علائمی فرد در حال سکته یا در معرض سکته مغزی عبارتند از:

• تاری و سیاهی دید یا دوبینی
• گیجی، مشکل در راه رفتن، عدم تعادل و هماهنگی
• بی­‌حسی، ضعف یا فلج در یک طرف بدن
• لکنت زبان
• سردرد شدید ناگهانی

واژه اختصاری F.A.S.T می­‌تواند به افراد کمک کند که به‌یاد داشته باشند چه باید بکنند:

• صورت (Face): آیا صورت فرد از یک طرف افتاده است؟
• بازوها (Arms): آیا می‌تواند آن­‌ها را بالا بیاورد؟
• گفتار (Speech): آیا لکنت زبان دارد؟
• زمان (Time): در صورت وجود هر یک از این سه، بلافاصله درخواست کمک اضطراری کنید.

کمک به‌­موقع می‌­تواند زندگی فرد را نجات داده و احتمال بهبود پس از سکته را افزایش دهد.