گفتار فرایند تولید اصوات خاصی است که مفهوم را به شنونده منتقل می‌کند. اختلال گفتاری (speech disorder) به وضعیتی گفته می‌شود که بر توانایی فرد در تولید اصواتی که کلمات را ایجاد می‌کنند، تأثیر گذارد.
گفتار یکی از اصلیترین راههایی است که افراد افکار، احساسات و ایدههای خود را با همدیگر تبادل می‌کنند. صحبت کردن نیاز به هماهنگی دقیق چند قسمت بدن ازجمله سر، گردن، سینه و شکم دارد.
در این مقاله، بررسی می‌کنیم که اختلالات گفتاری چه هستند و انواع مختلف آن چیست. همچنین علائم، علل، تشخیص و درمان اختلالات گفتاری را بررسی می‌کنیم.
اختلال گفتاری چیست؟
اختلالات گفتاری بر توانایی فرد در ایجاد صداهایی تأثیر می‌گذارد که به او این امکان را می‌دهد که با افراد دیگر ارتباط برقرار کند. اختلالات گفتاری همانند اختلالات زبان نیستند.
اختلالات گفتاری از تولید اصوات گفتاری صحیح در فرد جلوگیری می‌کند، درحالی‌که اختلالات زبانی بر توانایی فرد در یادگیری کلمات یا درک آنچه دیگران می‌گویند، تأثیر می‌گذارد.
بااین‌حال، هر دو اختلال (گفتاری و زبانی) میتواند بیان افکار و احساسات را برای دیگران دشوارتر کند.
انواع اختلالات گفتاری
اختلالات گفتاری میتواند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد.
برخی از انواع اختلالات گفتاری شامل لکنت، آپراکسی و دیس‌آرتری است. ما در ادامه این مقاله درباره انواع این اختلالات صحبت می‌کنیم:
لکنت زبان
لکنت زبان به اختلال گفتاری گفته می‌شود که جریان گفتار را قطع می‌کند. افرادی که لکنت زبان دارند می‌توانند انواع اختلالات زیر را تجربه کنند:
- تکرارها زمانی اتفاق میافتد که افراد بهطور غیرارادی صداها، واکه‌ها یا کلمات را تکرار می‌کنند.
- گیرها زمانی اتفاق میافتد که افراد میدانند چه چیزی میخواهند بگویند، اما در ایجاد صدای لازم گفتار مشکل دارند. گیرها ممکن است باعث شوند فرد احساس کند کلماتش گیر کرده است.
- طولانی شدن به کشش یا کشیدن صداها یا کلمات خاص اشاره می‌کند.
علائم لکنت بسته به شرایط ممکن است متفاوت باشد. استرس، هیجان یا ناامیدی میتواند باعث شدیدتر شدن لکنت زبان شود. برخی از افراد همچنین ممکن است متوجه شوند که برخی کلمات یا اصوات باعث لکنت زبان بیشتر میشوند.
لکنت ممکن است علائم رفتاری و جسمی ایجاد کند که هم‌زمان اتفاق میافتند. این موارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تنش در صورت و شانهها
- چشمک زدن سریع
- لرزش لب
- مشتهای گره کرده
- حرکات ناگهانی سر
لکنت دو نوع اصلی دارد:
- لکنت رشدی خردسالانی را که هنوز در حال یادگیری مهارت‌های گفتاری و زبانی هستند تحت تأثیر قرار می‌دهد. عوامل ژنتیکی احتمال ابتلا به این نوع لکنت را بهمیزان زیادی در فرد افزایش می‌دهد.
- لکنت عصب زاد (نوروژنیک) زمانی رخ می‌دهد که آسیب به مغز از هماهنگی مناسب بین مناطق مختلف مغز که در گفتار نقش دارند جلوگیری می‌کند.
آپراکسی
مغز هر عملی را که فرد انجام می‌دهد، کنترل می‌کند؛ ازجمله صحبت کردن. درگیری مغز بیشتر در گفتار ناخودآگاه و خودکار است.
وقتی کسی تصمیم میگیرد صحبت کند، مغز سیگنالهایی را به قسمت‌های مختلف بدن که با هم کار می‌کنند میفرستد تا گفتار را تولید کنند. مغز به این قسمت‌ها نحوه و زمان حرکت را فرمان می‌دهد که صداهای مناسب تشکیل شود.
برای نمونه، سیگنالهای گفتاری تارهای صوتی را باز یا بسته می‌کند، زبان را حرکت می‌دهد و لبها را شکل می‌دهد و حرکت هوا را با گلو و دهان کنترل می‌کند.
آپراکسی واژه‌ای کلی برای نوعی آسیب مغزی است که مهارت‌های حرکتی فرد را مختل می‌کند و میتواند در هر قسمت از بدن تأثیر گذارد. آپراکسی گفتار یا آپراکسی کلامی بهطور خاص به اختلال در مهارت‌های حرکتی گفته می‌شود که در توانایی فرد در ایجاد صحیح صدای گفتار تأثیر می‌گذارد، حتی زمانی که فرد میداند کدام کلمات را میخواهد بگوید.
دیس‌آرتری
دیس‌آرتری هنگامی اتفاق میافتد که آسیب به مغز باعث ضعف عضلانی در صورت، لبها، زبان، گلو یا قفسه سینه فرد شود. ضعف عضلانی در این قسمت‌های بدن میتواند صحبت کردن را بسیار دشوار کند.
افرادی که دیس‌آرتری دارند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- لکنت زبان
- مِنمِن کردن
- خیلی کُند یا خیلی سریع صحبت کردن
- گفتار آهسته یا آرام
- مشکل در حرکت دهان یا زبان
علائم اختلالات گفتاری
علائم اختلالات گفتاری با توجه به علت و شدت اختلال بسیار متفاوت است. افراد می‌توانند به چندین اختلال گفتاری با علائم مختلف مبتلا شوند.
افرادی که دارای یک یا چند اختلال گفتاری هستند ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- تکرار یا طولانی کردن صداها
- صداهای اعوجاج‌یافته
- اضافه کردن اصوات یا سیلاب‌ها به کلمات
- تنظیم مجدد سیلاب‌ها
- مشکل در تلفظ صحیح کلمات
- تلاش برای گفتن کلمه یا صدای صحیح
- صحبت با صدای خشن یا خشدار
- خیلی آهسته صحبت کردن
علل اختلالات گفتاری
علل اختلالات گفتاری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب مغزی ناشی از سکته مغزی یا آسیبدیدگی سر
- ضعف عضلانی
- تارهای صوتی آسیبدیده
- بیماری تحلیل‌برنده (دژنراتیو) مانند بیماری هانتینگتون، پارکینسون، یا اسکلروزیس آمیوتروفیک جانبی
- زوال عقل
- سرطانی که دهان یا گلو را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- اوتیسم
- سندرم داون
- کم شنوایی
عوامل خطرسازی که ممکن است احتمال ابتلای فرد به اختلال گفتاری را افزایش دهند عبارتند از:
- مرد بودن
- نارس به دنیا آمدن
- وزن کم هنگام تولد
- داشتن سابقه خانوادگی اختلالات گفتاری
- تجربه مشکلاتی که روی گوش‌ها، بینی یا گلو تأثیر می‌گذارد
تشخیص اختلالات گفتاری
آسیبشناس گفتار-زبان (SLP) که متخصص اختلالات گفتاری و زبانی است، فرد را از نظر گروهی از علائم که نشانگر اختلال گفتاری است ارزیابی می‌کند. برای تشخیص دقیق، آسیب‌شناسان گفتار-زبان باید سایر اختلالات گفتاری و زبانی و مشکلات پزشکی را رد کنند.
آسیبشناس گفتار-زبان سابقه پزشکی و خانوادگی فرد را بررسی می‌کند. آن‌ها همچنین چگونگی حرکت لبها، فک و زبان فرد را بررسی می‌کنند و ممکن است عضلات دهان و گلو را معاینه کنند.
روشهای دیگر ارزیابی اختلالات گفتاری عبارتند از:
- آزمون غربالگری تولیدی دنور (Denver). این آزمون وضوح تلفظ فرد را ارزیابی می‌کند.
- پروفایل غربالگری صوت- نوا (Prosody-voice). آسیب‌شناسان گفتار-زبان از این آزمون برای بررسی جنبههای مختلف گفتار فرد، ازجمله زیروبمی صدا، جملهبندی، الگوهای گفتاری و میزان گفتار استفاده می‌کند.
- دفترچه ارزیابی دینامیکی مهارت‌های حرکتی گفتار (DEMSS). راهنمای جامع برای کمک به آسیب‌شناسان گفتار-زبان در تشخیص اختلالات گفتاری است.
درمان اختلالات گفتاری
نوع درمان معمولا به شدت اختلال گفتاری و علت اصلی آن بستگی دارد.
گزینههای درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمرینات گفتار درمانی که بر آشنایی با کلمات یا اصوات خاص متمرکز است
- تمرینات بدنی که بر تقویت عضلات تولیدکننده صداهای گفتاری تمرکز دارد
ما در ادامه درباره برخی از گزینههای درمانی اختلالات گفتاری بحث می‌کنیم:
انتخاب هدف
انتخاب هدف شامل این است که فرد برای آشنایی با الگوهای گفتاری خاص، اصوات یا کلمات خاصی را تمرین کند. نمونه‌هایی از اهداف درمانی ممکن است شامل کلمات یا اصوات دشواری باشد که باعث اختلال در گفتار میشوند.
استفاده زمینه‌ای
برای این رویکرد، آسیب‌شناسان گفتار-زبان به افراد می‌آموزند که اصوات گفتاری را در زمینه‌های مختلف مبتنی بر سیلاب تشخیص دهند.
مقایسه درمانی
مقایسه درمانی شامل گفتن کلمه‌های دوتایی (جفت) است که شامل یک یا چند اصوات گفتاری متفاوت است. برای نمونه کلمات دوتایی میتواند “beat” و “feet” یا “dough” و “show” باشد.
درمان دهانی-حرکتی
رویکرد درمان دهانی-حرکتی بر بهبود قدرت عضلات، کنترل حرکتی و کنترل تنفس متمرکز است. این تمرینات می‌توانند به افراد در روانی گفتار کمک کنند، به‌طوری‌که گفتار نرم‌تر تولید کنند که طبیعی‌تر به نظر برسد.
دستگاه گوشی
دستگاه‌های گوشی، کمک‌کننده‌های الکترونیکی کوچکی هستند که درون مجرای گوش قرار می‌گیرند. این دستگاه‌ها می‌توانند به بهبود روانی گفتار در افرادی که دچار لکنت هستند کمک کنند.
برخی از دستگاه‌های گوشی نسخه‌های تغییریافته صدای فرد را پخش می‌کنند که به نظر برسد انگار شخص دیگری با آن‌ها صحبت می‌کند. سایر دستگاه‌های گوشی صدایی تولید می‌کنند که به کنترل لکنت کمک می‌کند.
دارو
برخی از اختلالات گفتاری ممکن است باعث اختلالات اضطرابی در افراد شوند. شرایط استرس‌زا میتواند باعث ایجاد اضطراب شود و در نتیجه علائم اختلال گفتاری بارزتری ایجاد می‌شود. داروهای ضداضطراب ممکن است به کاهش علائم اختلالات گفتاری در برخی از افراد کمک کنند.
خلاصه
اختلالات گفتاری بر توانایی فرد در تولید اصواتی که کلمات را ایجاد می‌کند، تأثیر می‌گذارد. اختلالات گفتاری، اختلالات زبانی نیستند که یادگیری کلمات یا درک آنچه دیگران می‌گویند را برای فرد دشوارتر می‌کند.
انواع اختلالات گفتاری شامل لکنت، آپراکسی و دیس‌آرتری است. دلایل بسیاری برای اختلالات گفتاری وجود دارد، ازجمله ضعف عضلانی، آسیب‌های مغزی، بیماری‌های تحلیل‌برنده، اوتیسم و کم شنوایی.
اختلالات گفتاری می‌توانند در عزت نفس و کیفیت کلی زندگی فرد تأثیر گذارند. بااین‌حال، گفتاردرمانی، تمرینات تنفسی و گاهی داروهای ضداضطراب می‌توانند به بهبود گفتار و کاهش علائم کمک کنند.
خیلی خوب و مفید بود، ممنون